Prof. Stefan Morawski
Stefan Morawski (Kraków 20.10.1921 – 02.12.2004 Warszawa) filozof kultury, filozof sztuki, estetyk, historyk myśli estetycznej, krytyk sztuki. Najważniejsze prace S. Morawskiego to: Rozwój myśli estetycznej od Herdera do Heinego (1957); Studia z historii myśli estetycznej XVIII i XIX wieku (1961); Absolut i forma (1966); Inquiries into the Fundamentals of Aesthetics (1974); Na zakręcie od sztuki do po-sztuki (1985); Główne nurty estetyki XX wieku (1992); The Troubles with Postmodernism (1996); Niewdzięczne rysowanie mapy… O postmodernie(izmie) i kryzysie kultury (1999).
Opowiada się za sprowadzaniem jakości i wartości estetycznych w dziele sztuki do jakości i wartości artystycznych. Tak więc przedmiotem estetyki są dzieła sztuki i twory natury dysponujące jakościami i wartościami estetycznymi, gdzie w tych ostatnich rozpoznawane są dzięki strukturom artystycznym. Wyróżnił dwie klasy inwariantów estetycznych. Pierwsza grupa inwariantów (téchnē, forma artystyczna i ekspresja), to niezmienniki (uniwersalne), które pomimo zmienności sztuki różnych kręgów kulturowych od paleolitu do współczesności pozostają trwałe. Druga to inwarianty, które występują w danych odmianach sztuki (paradygmatyczne) np.: mimesis w sztukach przedstawiających; zgodność konstrukcji i funkcji w przedmiotach użytkowych. Zaproponował spójną propozycję dotyczącą nie tylko tego co należy uznać za dzieło sztuki, ale też jak należy dokonywać ich hierarchizacji.
Wartość jest u S. Morawskiego kategorią centralną nie tylko w estetyce, ale i w wyborach natury filozoficznej oraz światopoglądowej. Sądzi on, że w świecie ścierających się racji i prezentowanych stanowisk należy dokonywać wyborów. Wybory te w instancji najwyższej – światopoglądowej – powinny być „umocowane na racjach, które zdolne są stanąć w szranki tyleż z zasadami wątpliwymi, co z brakiem zasad”. Tak określony sposób postępowania jest niezbędnie potrzebny człowiekowi, szczególnie teraz. Jesteśmy bowiem świadkami degradacji wartości, które towarzyszyły nam przez tak długi okres historii. Świat bez zasad, zdaniem Morawskiego, przeistacza się w chaos. Tracimy moc odróżniającą nas od fauny i flory, nie jesteśmy zdolni do porządkowania i wartościowania oraz poszerzania indywidualnej mądrości. Ponadto wartość rozumiana jako cel, do którego warto dążyć, nadaje sens naszemu bytowi. Bez tego też można być szczęśliwym, ale nie w pełni i bez refleksji. Witkacy określał to „szczęśliwym zbydlęceniem ludzi”.
Od lat 70. XX wieku zajął się sztuką awangardową i neoawangardową, dokonując celnych jej typologizacji i prognozując jej kierunki rozwoju. W latach 80. XX wieku podjął problem kryzysu kultury, a w niej kryzysu filozofii (w tym estetyki), nauki i sztuki dokonując typologizacji tego zjawiska i określenia kierunków dalszego przebiegu. Pod koniec lat 80. XX wieku do końca życia publikował teksty poświęcone kulturze, filozofii i sztuce postmodernistycznej, kontynuując diagnozy dotyczące kryzysu kultury.
Piotr J. Przybysz
